Οι εκδόσεις Βιβλιοπηγή ευχαριστούν όλους τους συμμετέχοντες για τα ενδιαφέροντα φιλοσοφικά κείμενα και διηγήματα που υπέβαλαν στο πλαίσιο του Α’ Φιλοσοφικού Διαγωνισμού των εκδόσεων Βιβλιοπηγή.

Μετά από ενδελεχή μελέτη όλων των κειμένων, έγινε η επιλογή του νικητή που ξεχώρισε με τις πρωτότυπες και βαθυστόχαστες ιδέες του.

Ο νικητής του Α’ Φιλοσοφικού Διαγωνισμού που κέρδισε τις εντυπώσεις με το κείμενό του είναι ο Στέφανος Σαμπάνης. Συγχαρητήρια στον νικητή του διαγωνισμού! Μπορείτε να διαβάσετε το εξαιρετικό κείμενό του παρακάτω.

Φυσικά, οι εκδόσεις Βιβλιοπηγή δεν θα αρκεστούν μόνο στη βράβευση ενός φιλοσόφου, αλλά θα διακρίνουν άλλο ένα φιλοσοφικό κείμενο και θα ξεχωρίσουν και ένα λογοτεχνικό διήγημα που εντυπωσίασε με τον φιλοσοφικό του στοχασμό.

Το δεύτερο κείμενο που διακρίθηκε για τη φιλοσοφική του ανάλυση είναι το δοκίμιο του Γιώργου Χαλκιά. Συγχαρητήρια στον συγγραφέα για τη διάκρισή του. Μπορείτε να διαβάσετε το ξεχωριστό κείμενό του παρακάτω.

Τα φιλοσοφικά κείμενα των διακριθέντων θα συμπεριληφθούν σε βιβλίο που θα εκδοθεί από τις εκδόσεις Βιβλιοπηγή.

Δείτε αναλυτικά τα αποτελέσματα του διαγωνισμού εδώ.

Ας διαβάσουμε, όμως, τα δύο δοκίμια!

Δοκίμιο νικητή: Στέφανος Σαμπάνης

Δεν υπάρχει πιο παρεξηγημένη έννοια από αυτήν της ελευθερίας. Κοιτώντας με την πιο αντικειμενική ματιά, διαπιστώνεται πως η ελευθερία του ανθρώπου περιορίζεται μόνο από τους φυσικούς νόμους. Όσο βέβαιο είναι πως δεν μπορούμε να αψηφήσουμε τη βαρύτητα και να πετάξουμε στους γαλαξίες ή να κρατήσουμε υποβρυχίως την αναπνοή μας πέρα από ένα χρονικό διάστημα, τόσο βέβαιο είναι πως τίποτα δεν μας εμποδίζει πραγματικά από το να γδυθούμε εντελώς και να βουτήξουμε στη θάλασσα ανά πάσα στιγμή ή να ξεστομίσουμε όποιο νόημα και ιδέα επιθυμούμε. Υπό το πρίσμα των επιλογών, η ελευθερία δεν αποτελεί παρά τον αριθμό των επιλογών στις οποίες έχουμε πρόσβαση. Και έχουμε πρόσβαση σε όλες, αρκεί να μας το επιτρέπουν οι φυσικοί νόμοι. Σαφώς, η ιδέα της απόλυτης ελευθερίας δεν πείθει με την πρώτη εντύπωση σε έναν κόσμο που συχνά διαμαρτύρεται πως τη στερείται. Κατά βάθος, όμως, κανένας μας δεν στερείται την ελευθερία του. Οι φραγμοί που αντίκεινται σε κάθε ενέργειά μας είναι οι απορρέουσες συνέπειες, αλλά αυτές μπορούμε να τις αγνοήσουμε, να τις δεχτούμε ή να τις αποφύγουμε, οδηγώντας στο αποδεικτικό συμπέρασμα πως οι συνέπειες από μόνες τους δεν περιορίζουν την ελευθερία μας. Εξακολουθούμε να έχουμε την ελευθερία να επιλέξουμε και απλώς επιλέγουμε οι ίδιοι να την περιορίσουμε, να μην προβούμε σε συγκεκριμένες επιλογές, γιατί εκτιμούμε πως ειδάλλως οι συνέπειες θα είναι ασύμφορες.

Και πάλι, μετά τον αυτοπεριορισμό της ελευθερίας σχεδόν πάντα έπεται κάποιας μορφής διαμαρτυρία ή τουλάχιστον μια δυσαρέσκεια. Αυτό οφείλεται στην αυταπάτη πως ο περιορισμός της ελευθερίας μας επιβλήθηκε εξαναγκαστικά και δεν ήταν μια δική μας συνειδητή επιλογή. Πρόκειται για αυταπάτη καθώς επικαλούμαστε τη θεμελιώδη αρχή της ελευθερίας, ενώ αγνοούμε τις υπόλοιπες πτυχές της. Έχουμε κατανοήσει πως ως όντα έχουμε προικιστεί με ελευθερία που θα έπρεπε να περιορίζεται μόνο από τους φυσικούς νόμους, μα παραλείπουμε πως όλα τα όντα έχουν το ίδιο ακριβώς προνόμιο και αυτή η συνθήκη καταλήγει σε μια αναπόφευκτη αντίφαση: η ελευθερία του ενός επεκτείνεται στην ελευθερία του άλλου και επομένως, μπορεί να την περιορίσει κι αντιστρόφως. Οι επιλογές μας θα συγκρουστούν με τις επιλογές των υπολοίπων και είναι αυτό το γεγονός που γεννά τις απορρέουσες συνέπειες. Πάραυτα, οι συνέπειες κάθε άλλο παρά ανυπέρβλητες μπορούν να θεωρηθούν. Εδράζονται στα λογικά θεμέλια της αρχής της ελευθερίας και όσο κι αν διαμαρτυρηθεί κάποιος για τον περιορισμό της ελευθερίας του, το μόνο που καταφέρνει είναι να δηλώνει πως προτιμά τον περιορισμό της ελευθερίας κάποιου άλλου.

Η μετάθεση της προοπτικής της ελευθερίας από το μονοδιάστατο, ατομικό δικαίωμα στο πολυδιάστατο, συλλογικό πλαίσιο προδιαγράφει μια χαοτική κατάσταση. Ένας κόσμος όπου ο καθένας πράττει όπως επιθυμεί εγκυμονεί κινδύνους και αντιξοότητες πάσης φύσεως. Εν μέρει λυπηρό και ως επί το πλείστον ανακουφιστικό είναι πως το είδος μας έχει ήδη διέλθει χιλιετίες βασανιζόμενο από αυτό το πρόβλημα, ανακαλύπτοντας στην πορεία ποικίλες κατά τόπους και χρόνους λύσεις. Η απάντηση, διαφορετική κάθε φορά, είναι η θέσπιση νόμων που κανονίζουν τη συμβίωση σε κοινωνίες. Μία από κοινού συμφωνία για το πόσο μπορεί να επεκταθεί η ελευθερία του ενός επί των άλλων, ποιες επιλογές επιτρέπονται και ποιες όχι. Βασικός παράγοντας αυτού του θεσμού ήταν και είναι πως το κάθε άτομο αυτής της κοινωνίας αποδέχεται να είναι υποκείμενο σε αυτούς τους νόμους ώστε να απολαμβάνει και τα οφέλη της. Ακόμα κι όταν ένας άνθρωπος έρχεται στη ζωή και αρχικώς υιοθετεί το αποκαλούμενο "κοινωνικό συμβόλαιο" που προϋπάρχει, μπορεί αργότερα να το απαρνηθεί με ό,τι συνέπειες συνεπάγεται αυτό. Όπερ σημαίνει πως το "κοινωνικό συμβόλαιο" είναι μια επιλογή από τις πολλές, ένα παράγωγο της γνήσιας ελευθερίας του ανθρώπου.

Παρά τις προσπάθειες για μια ολοένα και πιο πολιτισμένη και ευρέως αποδεκτή προσέγγιση στο εν λόγω ζήτημα, δεν θα μπορέσουμε ποτέ να διαφύγουμε από τη λιτή πραγματικότητα: όσο και να συμφωνήσουμε για τα σύνορα της μεταξύ μας ελευθερίας, αυτό δεν αναιρεί την ατομική μας ελευθερία να τα καταπατήσουμε και να τα μεταφέρουμε όπως μας βολεύει. Ασχέτως πόσο δύσπεπτο ακούγεται, ο πιο σκληρός τύραννος, αλλά και η πιο αναξιοκρατική κυβέρνηση μιας χώρας, παίρνουν αποφάσεις μέσα στο φάσμα επιλογών της ελευθερίας τους. Διόλου τυχαίο που κάθε σύστημα δικαιοσύνης ανά τον πλανήτη αντιμετωπίζει τους ακραίους παραβάτες του "κοινωνικού συμβολαίου" εφαρμόζοντας εσχάτως τον φυσικό νόμο. Η φυλάκιση και η θανατική ποινή είναι συνέπειες κατασκευασμένες ώστε να είναι ανυπέρβλητες κι αυτό επειδή ένας άνθρωπος δεν χωράει να περάσει μέσα από την κλειδαρότρυπα ή τα κάγκελα του παραθύρου στο κελί του, ούτε μπορεί να επιβιώσει μετά τη χορήγηση ενός θανατηφόρου ορού στο δεσμευμένο κορμί του αντιστοίχως. Η περίπτωση ενός κατάδικου αποκρυσταλλώνει πώς οι επιλογές ενός ατόμου συγκρούστηκαν με τις επιλογές της κοινωνίας και στο απροχώρητο τέλος, η τιμωρία του απεκδύθηκε τον μανδύα των ανθρώπινων νόμων για να αναλάβει ο φυσικός νόμος καθώς έχει καθολική ισχύ.

Κάπου ανάμεσα σε όλα αυτά ανασύρονται ενστάσεις από τα βάθη του μυαλού μας με λέξεις όπως "δικαιοσύνη", "ηθική" και "τιμιότητα"· όλες με απώτερο σκοπό την "ασφάλεια". Κάτι πρέπει να γίνει ώστε να απολαμβάνουμε την τόση ελευθερία μας δίχως να είμαστε σε διαρκή εγρήγορση για το αν γίνεται σεβαστή αυτή και δίχως να πρέπει να καταφύγουμε εκ των υστέρων σε διαμαρτυρίες και ποινές. Όντως, χιλιετίες εμπειρίας καταδεικνύουν πως το να κατασκευάζουμε συνέπειες που θα πτοήσουν όσους σκοπεύουν να αθετήσουν το "κοινωνικό συμβόλαιο", ιθύνοντες και μη, δεν έχει κατορθώσει να φέρει μια πλήρη αρμονία.

Αφενός, στην σύγχρονη εποχή οι ανθρώπινοι νόμοι περιέχουν προβλέψεις για το πώς πρέπει να διαχειριστεί μια κατάσταση όπου η ελευθερία των υποκειμένων τους καταπιέζεται. Τέτοιες διατάξεις ενέχουν ρόλο "δικλείδας ασφαλείας" αλλά τόσο αυτές όσο και οι επαναστάσεις που ενίοτε "παρανόμως", πλην "δικαίως", στοχεύουν να ανατρέψουν ένα καθεστώς, εξαρτώνται από ένα μόνο πράγμα: τη βούληση των πολλών. Η πλειοψηφία ισοδυναμεί με νουμερική υπεροχή που υπόσχεται απήχηση της βούλησής της και υποταγή σε αυτήν, μα θέλει προσοχή. Η βούληση των πολλών προϋποθέτει επίσημη ή ανεπίσημη εξουσία και οι γραφές του Πλάτωνα έχουν καθορίσει πως η εξουσία διαθέτει δύο μέσα: την πειθώ και τη βία, με τις ευρείες έννοιες των όρων. Αυτό δημιουργεί το παράδοξο πως η μάχη για την υπεράσπιση της ελευθερίας των πολλών προαπαιτεί την επιρροή ως και τον περιορισμό της ελευθερίας τους, χωρίς να γίνεται καν αναφορά για το τι θα απογίνει η ελευθερία της αντιτιθέμενης μειονότητας.

Το παιχνίδι, αν μπορεί κιόλας να ονομαστεί έτσι, της ελευθερίας είναι ίδιο κι απαράλλαχτο από τις απαρχές του. Θα ήταν μάταιο να γίνει λόγος για τις πολύ μακρινές εποχές της ανθρωπότητας, στο παρόν όμως, διαφαίνεται να έχει μεγαλύτερη ανταπόκριση η αλληγορία του Σπηλαίου από τον ίδιο αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο. Είναι ευλογία να ελευθερωθεί κάποιος από τα δεσμά του και να αντικρίσει την πραγματικότητα όπως είναι, μα είναι και κατάρα επίσης αφού κανείς άλλος δεν θα είναι πρόθυμος να τον ακολουθήσει έξω από τα γνώριμα σκοτάδια.

Διακριθέν δοκίμιο: Γιώργος Χαλκιάς

“Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις”, έλεγαν οι πρόγονοί μας. Για να προσεγγίσουμε, λοιπόν, την έννοια της ελευθερίας, χρειάζεται πρωτίστως να την ετυμολογήσουμε.

Τα συνθετικά που απαρτίζουν τη λέξη ελευθερία είναι: ἐλεύθω= ἐρχομαι, πορεύομαι και ἐρῶ= αγαπώ -> ἔρως

Δηλαδή ελευθερία σημαίνει να πορεύεσαι στη ζωή με ό,τι σου προκαλεί έρωτα, ενθουσιασμό, με ό,τι παρακινεί την ψυχή σου να δημιουργήσει έναν εαυτό που βιώνει αγάπη.

Διαβάζοντας κάποιος τούτες τις γραμμές, κατανοεί ότι κανείς δεν είναι πραγματικά ελεύθερος, παρά μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα, όσο παραμένει συνεπαρμένος με το ερωτικό στοιχείο της ζωής, όπως και αν το αντιλαμβάνεται.

Μα η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση έχει ποικίλες αναγνώσεις. Την έννοια της ελευθερίας δεν την καθορίζουν οι εξωτερικές συνθήκες, αλλά η ερμηνεία που δίνει ο νους στο δρώμενο της ζωής.

Έτσι, λοιπόν, υπάρχουν άνθρωποι που οι συνθήκες της ζωής τους παρέχουν άπλετες δυνατότητες να ζήσουν τη ζωή που ονειρεύονται. Οι ίδιοι το βιώνουν πραγματικά και νιώθουν ελεύθεροι να ορίσουν τη ζωή τους με τον τρόπο που επιθυμούν.

Αυτοί οι άνθρωποι είναι τυχεροί ή απλώς η αντίληψη του νου τους καθόρισε τις συνθήκες της ζωής τους;

Δηλαδή αυτοί που είναι ελεύθεροι και βιώνουν την ελευθερία τους είναι τυχεροί ή σοφοί;

Υπάρχουν επίσης άνθρωποι που οι συνθήκες της ζωής τους παρέχουν επίσης κάθε δυνατότητα να ζήσουν μια ζωή απόλυτης ελευθερίας, όμως, οι ίδιοι δεν το αντιλαμβάνονται. Νιώθουν φυλακισμένοι...

Οι άνθρωποι, λοιπόν, που δεν βιώνουν την ελευθερία που τους δόθηκε είναι ανόητοι; Και αν, όπως λένε οι αρχαίοι μύστες, οι άνθρωποι είναι πνεύματα ελεύθερα που φυλακίστηκαν οικειοθελώς σε ένα σώμα για να βιώσουν τη γήινη εμπειρία, μήπως όλοι μας είμαστε ανόητοι;

Μια άλλη κατηγορία είναι εκείνοι που παρόλο που οι συνθήκες της ζωής τους είναι δύσκολες και εξαιρετικά ανελεύθερες για τον μέσο παρατηρητή, εντούτοις, θεωρούν ότι είναι ελεύθεροι. Προφανώς είναι μια κατηγορία που δεν ξέρει κανείς αν θα πρέπει να τη ζηλεύει ή να τη λυπάται...

Ας θυμηθούμε την επιχείρηση “ελευθερία” την περίοδο του covid: “Να κάνουμε το εμβόλιο, για να πάρουμε τη ζωή μας πίσω!”

Τελικά, το να μην είσαι ελεύθερος και παρ' όλα αυτά εσύ να νομίζεις πως είσαι, σου προσφέρει ένα ευχάριστο ύπνο το βράδυ, μα όχι μια ενδιαφέρουσα ζωή.

Και η τελευταία κατηγορία είναι αυτή των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ανελευθερίας, το οποίο το γνωρίζουν και το βιώνουν απόλυτα.

Περιέχει μια τραγικότητα η κατάσταση της απόλυτης ανελευθερίας, μα εφόσον διαιωνίζεται καθορίζει τον σκλάβο, τον δούλο της συνήθειας ή της ανάγκης. Ένας εγκλωβισμένος νους ίσως είναι ακόμη χειρότερος από μια εγκλωβισμένη ζωή.

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ

Η φιλοσοφία είναι ένας εστιακός καθρέφτης, που λαμβάνει μία έννοια και την τοποθετεί στο βάθρο της λογικής ανάλυσης, για να εκμαιεύσει αρχετυπικές ιδέες και αλήθειες. Κάποιος, βέβαια, θα πει: “και πού μπορεί να με βοηθήσει η φιλοσοφία στην καθημερινή ζωή;” , “όταν μένω άνεργος, όταν με εγκαταλείπει ο σύντροφος μου, όταν πονάω, σε τι θα μου χρησιμεύσει η φιλοσοφία;”

Η φιλοσοφία είναι η ερμηνεία των συνθηκών που έχουν εγκλωβίσει τον σημερινό άνθρωπο, σε μια κατάσταση στην οποία αναπαράγει τις σκέψεις του στον καμβά της ζωής του. Ο σημερινός άνθρωπος ζει από συνήθεια και ανάγκη, επιτρέποντας στους ρόλους που υπηρετεί, να ορίσουν τον τρόπο που αισθάνεται για τον εαυτό του και τους άλλους.

Ο σημερινός άνθρωπος είναι ανελεύθερος, γιατί ο νους του είναι εγκλωβισμένος στην ερμηνεία του εαυτού μέσα απ’ τους ρόλους του: εργαζόμενος, σύζυγος, γονέας, φίλος, οπαδός ομάδας, κόμματος, θρησκείας κ.λπ.

Η φιλοσοφία, με βάση και την ετυμολογία της λέξης "ελευθερία", διδάσκει να πορευόμαστε στη ζωή προς εκείνο που αγαπάμε. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν θα λειτουργήσουμε στην καθημερινότητά μας μέσα από τους ρόλους, μα οι ρόλοι οφείλουν πάντα να υπηρετούν ένα ευρύτερο σχέδιο ζωής που οδηγεί σε αυτό που αγαπάμε πραγματικά.

Έτσι, αν παραδείγματος χάριν, αναγκάζεται κάποιος να κάνει δύο δουλειές για να ζήσει την οικογένεια του, νιώθει θύμα των καταστάσεων και καταπιεσμένος από παντού, ας αναρωτηθεί: “γιατί το κάνω αυτό;” Είναι η υποχρέωση μου ως οικογενειάρχη να ζήσω την οικογένεια μου ή η αγάπη προς αυτήν να τους προσφέρω τα χρειώδη; Και αν η αγάπη προς τον εαυτό έρχεται σε σύγκρουση με την αγάπη προς την οικογένεια μου, τι υπερτερεί;

Όλα αυτά τα ερωτήματα στην καθημερινότητα και με τις πιέσεις των συνθηκών μπορεί να τρελάνουν ένα άνθρωπο. Μα η φιλοσοφία, αν ανοιχθεί κάποιος στην αναζήτησή της, πάντα προσφέρει διέξοδο. Και η διέξοδος αυτή οδηγεί στην ερμηνεία του εαυτού.

Ποιες είναι οι αρχές και οι αξίες με τις οποίες πορεύεται ένας άνθρωπος και με ποια κλιμάκωση στον ψυχισμό του;

Στο παράδειγμα μας, αν η ελευθερία είναι σημαντική για τον οικογενειάρχη, πόσο σημαντική είναι; Πιο σημαντική από την αγάπη προς την οικογένειά του; Αν όντως συμβαίνει αυτό, μπορεί απλώς να αποχωρήσει από την οικογενειακή εστία, ζώντας την ελευθερία του. Αν όμως η αγάπη προς την οικογένεια είναι πιο σημαντική, η κατανόηση αυτού του γεγονότος και η εστίαση σε αυτό θα απαλύνει το δυσάρεστο συναίσθημα που του προκαλεί η εργασία του, διότι κοπιάζει για έναν ανώτερο σκοπό.

Η φιλοσοφία πάντα οδηγεί τη ζωή στην αρχική αιτία αναζήτησης των πραγμάτων. Και αν θέλουμε να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, ας αποσυνδεθούμε από τις συνθήκες κι ας αναζητήσουμε στον εαυτό την Αλήθεια με την οποία πορευόμαστε στη ζωή.

Η ελευθερία είναι ο δρόμος προς την αγάπη, μα η θεραπεία του νου από την ταύτιση με τους ρόλους του είναι ο τρόπος να βρούμε αυτό το δρόμο.